– – [ S C R O L L D O W N F O R E N G L I S H ] – –
.
Voor ons onderzoek naar de toekomst van de Nederlandse bestaanszekerheid en welke rol de commons daarin kunnen spelen, spreken we met mensen die de idealen van het commons-gedachtengoed in de praktijk brengen. Die verhalen delen we ook met jullie. Vandaag: De buurtmunt Vix.
Geld als ruilmiddel
Een commons bestaat uit een middel, een gemeenschap en een set regels. Een van de belangrijkste middelen waar een gemeenschap over beschikt, is haar geld. Toch stroomt geld gauw een gemeenschap uit, naar grote multinationals en banken bijvoorbeeld. Alternatief, lokaal geld kan daar verandering in brengen. De Alkmaarse VIX is een van de lokale, digitale munten uit het Circuit Nederland-netwerk, aangedreven door de Social Trade Organization (STRO).
Er zit een tegenstrijdigheid in geld. We betalen ermee, maar daarnaast wordt het ook gebruikt om op te potten en om te speculeren. Die laatste twee overheersen de laatste 30 jaar. De VIX gaat weer terug naar de eerste functie van geld, vertelt Christel, eigenaar van restaurant Vers Eten en Drinken en deelnemer aan VIX. ‘Dit is feitelijk niet anders dan een digitale ruilhandel. Zo is geld ooit bedoeld, maar door het creëren van geld dat er niet was, het creëren van rentes, is daar een hele rare kwinkslag in gekomen’. We zijn uit het zicht verloren wat geld oorspronkelijk was, zo legt ze uit. ‘Namelijk niets anders dan een tegoedbon, een waardepapiertje van: ik heb nog iets tegoed van jou’.
Multiplier in de lokale economie
Als je bij een multinational of franchiseketen boodschappen doet, stroomt het geld dat je betaalt naar managers, CEO’s en aandeelhouders zonder verbinding met de regio. Dennis, aanjager van de Alkmaarse buurtmunt, legt uit hoe dat werkt. ‘Als je nu bij de Action wat bestelt bijvoorbeeld, dan betaal je met euro’s. Wat van die euro’s komt nou terug in jouw regio? Dat is feitelijk alleen het salaris van personeel dat in die regio woont. Via dit soort bedrijven wordt dus continue geld onttrokken aan de regio’. De gemeenschap heeft geen grip op het geld en heeft er dus ook weinig baat bij: het stroomt de regio uit.
De VIX geeft de gemeenschap weer de controle over het geld terug door een set aan regels. Regel één: lokale munten kunnen alleen worden uitgegeven bij aangesloten, lokale ondernemers. Het geld blijft daardoor veel langer circuleren in de lokale economie. ‘Een euro gaat gemiddeld na 1 of 2 betalingen uit de regio’, legt Dennis uit. ‘Een VIX circuleert gemiddeld 10 tot 12 keer’. Die gegevens komen van de Bristol Pound, een hele bekende buurtmunt in Bristol. Ook de Sardex uit Sardinië dient als inspiratie voor de Almaarders, zo vertelt Dennis. ‘Er zijn een paar van die communities. In Bangladesh hebben ze de Bangla-Pesa, waar miljoenen mensen gebruik van maken. Daar leren we van dat die multiplier bij buurtmunten veel groter is’.
Geld vloeit in het huidige systeem in Nederland vaak naar de delen van het land waar tóch al veel geld zit: de grote steden. En met dat weglekkende geld gaan ook de mensen en de kennis. Dennis: ‘De kennis die bijvoorbeeld in Groningen zit, die wordt naar Amsterdam toegetrokken. Geld trekt mensen mee. Als we die stromen kunnen beperken, hoeven de mensen ook niet weg’. Een lokale munt kan lokale bedrijven en ondernemers steunen en daarmee de aanzuigende kracht van grote steden verminderen. Het is dan ook niet gek dat de meeste lokale munten zich buiten de Randstad bevinden: Zeist, Wageningen, Breda, Arnhem en dus de VIX in Alkmaar.
Bangla-Pesa bills
.
Lokale bedrijfjes plukken de vruchten
Dankzij de hoge multiplier hebben lokale ondernemers veel baat bij het lokale geld, ziet Dennis. ‘Het is ook omzetverhogend, hoewel dat effect nu nog klein is omdat er zo weinig deelnemers zijn. In Sardinië zet een gemiddeld bedrijf makkelijk 20.000 euro extra om’. Ook deelnemer Christel ziet het positieve effect op haar restaurant: ‘Wij hebben echt nieuwe gasten gekregen door VIX. Mensen die we nog nooit hebben gezien, die willen afrekenen met VIX’.
Deelnemers zouden hun VIX elk moment weer kunnen verkopen voor euro’s, die dan weer de regio uit kunnen stromen. Om dat te ontmoedigen, zijn er nog twee regels: een verplichte periode waarin je jouw VIX niet mag verkopen voor euro’s, en een zogenaamde ‘cash-out-heffing’. ‘Als je 10.000 VIX hebt staan en je kan ze niet meer kwijt en je wilt ze verkopen voor euro’s, dan moet je 0.5% betalen’, vertelt Dennis. ‘Je verliest dus een beetje geld als je VIX verkoopt, maar het systeem wordt er beter van: de 0,5% belandt in een garantiefonds waarmee de buurtmunten in omloop worden gedekt’.
Anders dan de banken
Een VIX staat gelijk aan precies één euro. Elke nieuwe VIX heeft dus een ‘dekking’ van 100%. Dat staat in contrast met banken, die via leningen nieuwe euro’s in omloop brengen zonder volledige (of helemaal zonder) dekking. Ook vraagt de bank rente over die nieuwe euro’s, waardoor er op ondernemers druk komt te liggen om niet alleen de schuld terug te betalen, maar ook de rente. Circuit Nederland geeft sinds kort ook leningen in VIXen uit, maar dan rentevrij en 100% gedekt door euro’s.
De Nederlandse Centrale Bank heeft het monopolie op geldschepping: een centraal systeem dus. In het netwerk van een lokale munt als de VIX bepalen de leden van het netwerk zelf of er geld bijkomt of niet: ‘De community beheert de munt zelf’, zegt Dennis. ‘Als jij lid bent van VIX en jij gaat 500 VIX op je rekening zetten, dan moet je dat helemaal zelf weten’. Met de VIX-app kopen en verkopen aangesloten Alkmaarders eenvoudig VIXen met euro’s.
Effecten op en van gemeenschap
Bouwen aan de VIX-gemeenschap is eenvoudig. Deelnemers hoeven alleen hun geld, dat ze toch al uitgeven, binnen de regio uit te geven. Het effect is dat deelnemers gaan nadenken over de gemeenschap waar ze lid van zijn, en of ze die bij een aankoop kunnen steunen. Christel: ‘Bijvoorbeeld als ik drukwerk moet laten maken, dan ga ik weer kijken binnen dat netwerk. Nou is het niet zo dat je dagelijks drukwerk hebt. Maar het maakt wel dat je nadenkt over ja, kan ik dat lokaal houden?’.
Op deze manier is het middel, het geld, en de regels die daaraan kleven, sterk gemeenschapsvormend. Dennis legt dat uit: ‘Een aannemer wordt betaald in VIX, koopt zijn boodschappen met VIX, enzovoorts. Het blijft lokaal. Het is wel complementair aan het gedachtegoed: we moeten het toch met z’n allen doen. Als je een restaurant betaalt in VIX, dan weet je zeker dat zij ook weer meer te besteden hebben bij andere lokale ondernemers’. Dat het gedachtegoed verbindend werkt, onderstreept ook Christel: ‘Dat je dus weet dat er een flink aantal ondernemers is die in elk geval op één vlak hetzelfde denken’. ‘Die verbindende factor, dat iets voor jou is en voor mij, dat is super’, zegt Dennis. ‘Als ik hier betaal met VIX heb ik daar wel een bepaalde emotie bij ja, meer dan als ik met euro’s betaal. Met VIX help je de regio’.
Het feit dat VIXen waarmee betaald is, opnieuw worden uitgegeven in de regio, vormt zowel een sterke drijfveer om in VIXen te betalen als een grote uitdaging. De drijfveer werkt op twee manieren: het is mooi dat de gemeenschap er beter van wordt én je hebt de kans dat dat geld weer bij jou terugkomt. De uitdaging is de bewustwording van deze effecten en het idee dat wat goed is voor de groep, uiteindelijk ook goed is voor het individu, denkt Dennis. ‘Dat is wel een strijd die we te voeren hebben. Die bewustwording voor particulieren, die nu nog vooral denken: what’s in it for me. Die mentaliteit is er de laatste jaren echt ingeramd’.
Lidmaatschap
Consumenten en ondernemers worden om uiteenlopende redenen lid van het VIX-netwerk: ‘De ene gaat er in omdat het buiten de bank om is, de ander gaat erin omdat het duurzamer is, de ander voor het netwerk’, aldus Dennis. Christel is een pionier in het VIX-netwerk en ging erin omdat het initiatief aansloot bij haar duurzame idealen, die ze ook toepast in haar restaurant.
Dennis en zijn collega Wim van Bokhorst proberen het netwerk steeds uit te breiden en te versterken. Dennis: ‘We organiseren 3x in het jaar een evenementje. En dat is niet heel groot. Dan komen er gemiddeld tussen 10 en 20 mensen. Dat is natuurlijk veel te weinig, vergeleken met het aantal gebruikers van de munt. Toch zeggen heel veel mensen dat we dit vaker zouden moeten doen, omdat ze het zo leuk vinden en zoveel interessante gesprekken voeren daar’.
Deelnemers van VIX op bezoek bij afvalverwerker GP Groot
.
– – [ E N G L I S H ] – –
For our research project into the future of Dutch social security and what role commons can play in that future, we interview people who put the ideals from the commons into practice. We share those stories with you. Today: neighbourhood currency Vix.
Money as Medium of Exchange
A commons consists of a resource, a community and a set of rules. One of the most important resources that a community has to its disposal is money. Yet most money quickly flows out of the community, towards big corporations and international banks, for instance. Alternative currencies, sometimes called ‘complementary currencies’, can change all that. In the Dutch city of Alkmaar, more and more people do their daily shopping with the local coin called ‘Vix’, a neighbourhood currency that is part of the Circuit Nederland-netwerk and the Social Trade Organization.
The construct of money is a paradox. We use it for payments, but we also use it to speculate and to save up for later. In the last 30 years, most money has gone into the latter two activities. The VIX endeavours to move the needle back towards that first function of money, Christel tells us. Christel is the owner of restaurant Vers and participant of the local currency scheme. ‘This is actually nothing more than a digital bartering system. It’s the way money was originally intended. By creating money that didn’t exist, by pushing interest, our system has gone awry’. We’ve lost sight of what it should have always been, she explains. ‘Money should be a voucher, an IOU and nothing else’.
The Local Economy Multiplier
If you shop at a big franchise or a multinational corporation, your money flows to the managers, the CEO’s and the shareholders, losing the connection with the place it came from. Dennis, who initiated the Almaar currency, explains how it works. ‘Just order something off the internet and see where those products come from. Not from where you are, that’s for sure. And on top of that, the people that work at that online store don’t work in your city either. That’s how money is extracted from your community’. When money flows out of the community, it does not work for the community and people loose control over it.
The VIX gives back control over money to the community by setting rules. Rule number 1: local coins can only be spent on local businesses who are part of the scheme. That way, money circulates in the local economy for a much longer period of time. ‘One euro leaves the region after about 1 or 2 payments, on average’, Dennis explains. ‘But a VIX coin circulates on average about 10 times’. Those data come from experiences in other countries, like with the Bristol Pound, a very famous local currency in the UK. The Sardex, in the Italian region of Sardegna, also offers inspiration to the people in Alkmaar. There are quite a few of these communities of complementary currencies all over the world. In Bangladesh, for instance, they have the Bangla-Pesa, used by milions of people. From them we learn that this local economy multiplier is much larger with neighbourhood currencies’.
In the current system, money often flows from the regions towards parts of the country where business activity concentrates: in cities. And with the money leaking away, so do the people and their knowledge. Dennis: ‘The knowledge that exists in (the northern town of) Groningen for instance, is pulled away to Amsterdam. The money pulls the people away. But if we can keep the money here and contain those flows, then the people won’t have to leave’. A local currency can support businesses and decrease the pull from the biggest cities. It’s no coincidence that most succesful neighbourhood coins are in peripheral cities like Zeist, Wageningen, Breda, Arnhem and Alkmaar.
Bangla-Pesa bills
.
Local businesses thrive
Thanks to the high multiplier, local entrepreneurs have a big incentive to participate in the alternative currency scheme, Dennis says. ‘It’s good for business, even though there are not enough participants yet here. We learn from experiences in Italy that a company can easily make an extra 20.000 euro’. Particpant and local entrepreneur Christel acknowledges the positive effect the coin has on her restaurant. ‘We see new guests come here thanks to the VIX. People we’ve never seen before, wanting to pay the check in VIX’.
People could sell their VIX for euros if they wanted to. To seduce people not to let that money leave the region, there are two more rules. There is a period of a few weeks in which you cannot sell your coins and there is a ‘cash-out fee’ of 0,5%. ‘People that exchange their coins have to pay a little fee, but that money is put into a trust which covers the other VIX in circulation’.
Different than banks
One VIX equals one euro. Every new VIX in circulation is theoretically speaking covered for 100%. That is, say its supporters, a big contrast with regular banks. Banks constantly bring new money into circulation, covered mostly with debt. And banks charge interest, which puts pressure on entrepreneurs. The organisation behond the VIX recently started giving out loans too. In VIX of course. And without interest.
The members of VIX decide themselves whether or not to add extra money in circulation. That’s different from the ‘real’ system, where the central bank decides when to create new money, and has the monopoly on it too. ‘The coin is managed by the community’, says Dennis. ‘If you are a member of VIX and you decide to put 500 VIX in your bankaccount, that is up to you’.
Community building
Using the VIX is a way of building a community. Members choose to spend their money in the region, with local businesses. The result is that participants think about the community that they’re a part of and how they can support that community. Christel: ‘When I need to print some marketing material, for instance, I first see if I can get that done within the network. That matters. Being a part of VIX makes me think about that’.
This way, money, as a resource for a community, and the rules that govern the system, have a strong community-building effect. Dennis explains: ‘A contractor gets paid in VIX, then decides to do his groceries using VIX, and so on. The money stays here. It comes from a belief in ourselves as a resilient community. If you pay your bill in VIX you know that money is well spent’. Christel agrees. ‘I feel supported to know that there are many other entrepreneurs here that think like me, share my values, at least in that regard’. ‘This neighbourhood currency is a way of uniting us’, Dennis adds. ‘When I pay in VIX, I feel something, much more than when I pay in euros. With VIX I support my locals’.
The local aspect is a motivation in two ways. You help your community and you increase the chances that that money gets back to your own business. But the users also know that this belief in the collective is something that does not come naturally. ‘It’s a battle, to raise awareness like that’, says Dennis. ‘In the last few years, people have only learned to think: what’s in it for me’.
Membership
Consumers and entrepreneurs join the VIX-network for various reasons, says Dennis. ‘Some people join just because they want to go around the banks, others because they want to live more sustainably, some do it to increase their network’. Christel joined because the scheme fits her sustainability ideals, which she also applies in her restaurant. Dennis and his colleague Wim van Bokhorst try to grow the network of users. ‘We organise 3 events per year. Not enough people show up, usually between 10 and 20. Compared to how many people use the coin, that is not much. But everyone who shows up says that we should do this more often, because they like meeting new people and have such interesting conversations’.
Deelnemers van VIX op bezoek bij afvalverwerker GP Groot