Deze blog maakt deel uit van Human Stories of Digital Transformation. Met dit project willen we de aandacht vestigen op het gebrek aan publieke ruimtes online en het effect van extractieve bedrijfspraktijken op het dagelijks leven van mensen. Tegelijkertijd bieden we wegen naar een alternatieve digitale infrastructuur en wijzen we op alternatieve praktijken die als model en inspiratie kunnen dienen.
We kijken naar de impact van de huidige dominante digitale bedrijfsmodellen op vijf domeinen: lokale economie en gemeenschappen, zorg, werk, onderwijs, publiek debat en klimaat. Naarmate het bewustzijn van de impact van extractieve praktijken op al deze verschillende domeinen van ons leven groeit, willen steeds meer mensen, organisaties, overheden en andere actoren deel uitmaken van de verandering. Met dit project willen we die inspanningen stimuleren en concrete ideeën aanreiken voor op publieke waarde gebaseerde digitale infrastructuren en bedrijfsmodellen.
*
Waar, wanneer en hoe werk wordt gedaan verandert. Momenteel worden Big Tech bedrijven alleen maar groter en dominanter. In deze blogreeks introduceert onze collega Carolyn Beer een alternatieve mogelijke toekomst van online maatschappelijke organisatie door middel van platformcoöperaties. In deze eerste blog schrijft ze over de opkomst van platformkapitalisme en het potentieel van platformcoöperatieve modellen.
De opkomst van de gig-economie in het afgelopen decennium beloofde flexibele arbeid, extra inkomen en de mogelijkheid om ‘voor jezelf te werken’. De opkomst van Big Tech die samenviel met de economische recessie van 2008 vergemakkelijkte de snelle expansie van bedrijven door het creëren van een kant-en-klare pool van werknemers die gemakkelijk konden worden gekoppeld aan consumenten. Voor klanten maakt de gig-economie een snelle, on-demand levering van goederen en diensten en concurrerende, lage prijzen mogelijk. Voor werkgevers omzeilde de ontwrichting van de digitale economie de bestaande arbeidsregelgeving, vergrootte het onzekere karakter van werk en schiep de voorwaarden voor grote techreuzen om markten te domineren. Veel kleinere bedrijven die voorheen de dienstverlening handmatig beheerden, werden verdrongen. De vooruitgang op het gebied van kunstmatige intelligentie, automatisering en gegevensverwerking verschuift verantwoordelijkheden van werknemers naar digitale systemen, met directe gevolgen voor de rol van georganiseerde arbeid.
Platformkapitalisme is een term die verwijst naar de opkomst van de expansie en monopolisering van Big Tech bedrijven via online infrastructuur en als fundament van het publieke plein, voor sociale activiteit zoals handel of communicatie. Bedrijven als Google, Apple en Facebook zijn plaatsen waar we socialiseren, basisdiensten vinden en commerciële zaken doen, we betalen voor het gebruik van deze online openbare ruimte met onze persoonlijke gegevens. Het verergert de sociale en economische ongelijkheid omdat dergelijke ondernemingen de toegang vergroten tot banen die traditioneel worden ingenomen door werknemers met een laag inkomen en een verplaatsing van arbeid veroorzaken.
De gig-economie biedt deeltijdwerk en de mogelijkheid om extra geld te verdienen, waardoor het voltijdse arbeidsmodel en de bijbehorende rechten ter ziele gaan. Werknemers worden ingehuurd als onafhankelijke contractanten in plaats van werknemers, waardoor ze niet de mogelijkheid hebben om zich bij een vakbond aan te sluiten en te onderhandelen over basisrechten, zoals een minimumloon of werkloosheidsuitkeringen. Recentelijk, bijna vijftien jaar na zijn ontstaan, nu de maatschappelijke gevolgen duidelijk worden, is het platformkapitalisme onder maatschappelijk en juridisch toezicht komen te staan vanwege zijn rol in de verstoring van lokale economieën en de veronachtzaming van de rechten van werknemers.
Deze verschuiving in de arbeidsorganisatie heeft niet alleen gevolgen voor werknemers in de gig-economie. Privacy moet een punt van zorg zijn voor klanten van bezorg-apps en platform-gebaseerde taxidiensten, aangezien bedrijven analyseren wanneer klanten bestellen en wanneer en waar ze reizen om vervolgens surgeprijzen op te leggen om te profiteren van de vraag.
Volgens Trebor Scholz, mederedacteur van Ours to Hack and Own, zijn er vier manieren waarop de negatieve effecten van de platformeconomie kunnen worden verzacht. Ten eerste kunnen regeringen en werknemersrechtenorganisaties regelgeving opstellen om technologiebedrijven die freelance arbeidskrachten inhuren, regels op te leggen. Ten tweede kunnen regeringen de omvang beperken of techbedrijven verbieden door een maximum te stellen aan het aantal uberchauffeurs of Airbnbs in een bepaald gebied. Een derde manier is het nastreven van peerproductie buiten de markt, zoals de co-creatieve kennisbank van Wikipedia. Peer-production is gedefinieerd als een productiewijze waarin mensen vrijwillig op gelijke voet (als peers) samenwerken om een gemeenschappelijk doel te bereiken. Op deze manier stappen belanghebbenden buiten het kapitalistische model en de prikkels. Het vierde alternatief is dat van platformcoöperaties -waarbij het platform eigendom is van de stakeholders of werknemers van het platform, en afstand wordt genomen van de huidige extractieve praktijken en het bedrijfsmodel van techbedrijven en de gig-economie.
Scholz biedt hiermee een goed overzicht van de huidige opties om te reageren op de negatieve effecten van de platformeconomie, hoewel hoe eigendom van stakeholders in de digitale context er heel anders uit kan zien dan in het traditionele coöperatieve model.
Een platformcoöperatie is een online platform (bv. website en mobiele app) dat als coöperatie is georganiseerd en eigendom is van zijn werknemers, klanten, gebruikers of andere belangrijke stakeholders. Zoals vermeld op de website van het Platform Cooperative Consortium (PCC):
Platformcoöperaties zijn gebaseerd op beginselen als brede eigendom van het platform, waarbij werknemers de technologische kenmerken, productieprocessen, algoritmen, gegevens en functiestructuren van het online platform controleren; democratisch bestuur, waarbij alle belanghebbenden die eigenaar zijn van het platform collectief het platform besturen; co-ontwerp van het platform, waarbij alle belanghebbenden worden betrokken bij het ontwerp en de creatie van het platform, zodat de software groeit vanuit hun behoeften, capaciteiten en aspiraties; een streven naar openbronontwikkeling en open gegevens, waarbij nieuwe platformcoöperaties de algoritmische fundamenten kunnen leggen voor andere coops.
Coöperaties gaan in naam over samenwerking en zijn ontworpen om mensen online samen te brengen op een manier die online niet vanzelfsprekend is. De beweging om coöperatieve ondernemingen op te richten is de afgelopen 170 jaar gegroeid en voorstanders delen vaardigheden en middelen over de hele wereld. Coöperatieve ondernemingen blijken een aanzienlijk lager faillissementspercentage te hebben dan andere bedrijven.
Ondanks de dominantie op sommige markten wordt het coöperatieve model nog steeds geconfronteerd met uitdagingen op het gebied van concurrentie met multinationals en publieke bewustwording. De vraag hoe een “platformcoöperatie” tot stand kan worden gebracht, is actueel – het opschalen van coöperatieve modellen om te concurreren met bedrijven als Uber of Amazon, en de digitale transformatie van bestaande coöperaties vormen een uitdaging. Coöperatieve platforms bieden mogelijkheden om meer rijkdom binnen lokale gemeenschappen te houden om mensen in de buurt te blijven dienen.
Ongeacht wat men gelooft dat de ‘oplossing’ is voor de huidige problemen bij platformarbeid, is het duidelijk dat verandering nodig is om aan de behoeften van de algemene bevolking te voldoen. De handel in en het gebruik van persoonsgegevens is niet bekend bij het grote publiek, gig-economy-werknemers raken verzeild in verkeersongelukken om te proberen geld te verdienen, en kleine bedrijven kunnen de dominantie van bezorgplatforms niet bijbenen. Platformcoöperaties zijn een van de vele mogelijke wegen naar een meer bloeiende economie voor iedereen en het is de moeite waard om tijd, aandacht en zorg te besteden aan andere mogelijkheden om onze basisfuncties die noodzakelijk zijn voor de samenleving te organiseren. Zelfs als een model mislukt, werkt onze huidige opzet ook niet, en de enige manier om een levensvatbaar alternatief te vinden is het te proberen.
Er is een groeiend wereldwijd netwerk van coöperatieve ontwikkelaars, ondernemers, arbeidsorganisatoren en geleerden die een economisch ecosysteem ontwikkelen dat probeert het eigendom en bestuur van ondernemingen af te stemmen op de mensen wier leven er het meest door wordt beïnvloed. Dit vormt een constructieve kritiek op de bestaande online economie en is een experimenteerruimte voor alternatieve vormen van eigendomsontwerp. In een platformcoöperatie moeten de mensen die het platform moeten bevolken (consumenten en werknemers) vanaf het begin worden betrokken bij het co-ontwerp. In tegenstelling tot bedrijven die profiteren van de verkoop van persoonlijke gegevens (Twitter, Facebook, Google, enz.) moeten gegevensstromen transparant zijn.
In plaats van de online economie te optimaliseren voor groei en kortetermijnwinst voor enkelen, moeten we de digitale economie optimaliseren voor alle mensen. Platformcoöperativisme gaat niet noodzakelijk over een specifieke technologie, maar eerder over de politieke daad van samenwerking in een genetwerkte, onderling verbonden wereld, waarin collectief eigendom, democratische lokale economieën, herverdeling en rechtvaardigheid meer dan ooit noodzakelijk zijn.